Bugun mamlakatimizda ommaviy axborot vositalari sezilarli darajada jonlandi. So‘z erkinligi yana-da rivojlandi. "Tesha tegmagan" mavzular, ilgari tilga olinmagan muammolar ochiq-oydin yoritilmoqda. Albatta, bu quvonarli hol. Ammo tanganing ikkinchi tomoni bor — derazani ochsak, toza havo bilan birga chang-g‘ubor ham kirganidek, ayrim masalalar kishi dilini xufton qiladi.
Masalan, so‘nggi paytlarda kuzatuvlarim davomida bir narsaga ko‘p guvoh bo‘lyapman: baʼzi mualliflar shunday sarlavha qo‘yadiki, ishtiyoq bilan o‘qishni boshlaysiz-u uning oxiriga yetguncha siz kutgan, qiziqish uyg‘otgan mazmun-mohiyatdan, o‘ydan asar ham qolmaydi. Bugun sarlavhasi vahima, lekin ichi puch xabar va maqolalar ko‘paydi.
Axborot oqimi shiddat bilan rivojlanayotgan bir pallada audiatoriyaning asosiy qismi OAV (asosan, internet nashrlari va ijtimoiy tarmoqlardagi turli kanallar)dagi materiallarning faqat sarlavhasini o‘qish bilan cheklanadi. Chunki internetni yoqishimiz bilan axborotlar yog‘ilib keladi. Bularning barchasini o‘qishga vaqtimiz yetmaydi, ko‘pincha.
Tan olish kerak, aslida, haqiqatdan yiroq, balandparvoz sarlavhalar qo‘yishdan maqsad ko‘proq o‘quvchi diqqatini tortish, reytinglarda yuqori o‘rinlarni egallash. Lekin xalqimizga xos vazminlik, haqiqatgo‘ylik kabi fazilatlar o‘rnini, tobora yolg‘on, odamlar ko‘ngliga qo‘rquv solish kabi salbiy illatlar egallab bormoqda. Pashshadan fil yasab, yolg‘on-yashik sarlavhalar bilan kuzatuvchi eʼtiborini tortish unga nisbatan hurmatsizlik sanaladi.
Misol uchun, yaqinda Toshkent xalqaro aeroportida rapid shaxmat bo‘yicha jahon chempioni Nodirbek Abdusattorovni kutib olish marosimida na Turizm va sport vazirligidan, na boshqa mutasaddi tashkilot rahbarlaridan birorta odam qatnashmagani, ularning shaʼniga aytilgan “maqtov”lar bilan boyitilgan sarlavhalar ostida tarqalgan xabarlar ijtimoiy tarmoqlar orqali keng mulohazalarga sabab bo‘ldi. Bu kabi xabarlarni "udar" sarlavha bilan berib, piar qilgan internet nashrlari ham bo‘ldi. Ammo sportchini kutib olish marosimi 1 yanvardan 2 yanvarga o‘tar kechasi tungi soat 2:00-3:00 oralig‘ida bo‘lib o‘tgani, unda Turizm va sport vaziri maslahatchisi, vazirlik matbuot xizmati boshlig‘i Lola Raxmanbayeva, vazirlikning Noolimpiya sport turlarini rivojlantirish boshqarmasi boshlig‘i hamda vazirlik huzuridagi davlat unitar korxonasi rahbari, Shaxmat federatsiyasi vakillari ishtirok etgani ochiqlandi.
Bundan tashqari, shou-biznes vakillari va taniqli shaxslarning hayoti bilan bog‘liq maʼlumotlarni tarqatishda ham yolg‘on-yashik, mavzu doirasidan chetda bo‘lgan sarlavhalar tanlanadi. Bu esa, qaysidir maʼnoda, internet nashrlari yoki muallifga turli reytinglardan yuqori o‘rin egallash, daromad, obro‘ olib keladi. Boshqa tomondan esa, katta ehtimol bilan jamiyat taraqqiyotida turli tahdidlar, nizolar keltirib chiqarishi ham mumkin. Shuningdek, odamlar orasida vahima, qo‘rquv, turli shov-shuvlar, uydirma va adovatlarning urchishi, bo‘hton hamda tahlikalarning ildiz otishiga olib kelishiga sabab bo‘ladi. O‘rtadagi o‘zaro ishonch yo‘qoladi.
Sarlavha — yarim maqola. To‘g‘ri tanlangan sarlavha maqolada ko‘tarilgan masalaga to‘liq mos tushishi, o‘quvchi diqqatini jalb qila olishi bilan bir qatorda shakl va mazmun uyg‘unligini ham taʼminlab beradi.
Eng achinarlisi, o‘quvchi va OAV o‘rtasidagi ishonchning yo‘qolishiga, kuzatuvchilar ongida jurnalistlar yolg‘onchi va ko‘pirtirib, qo‘shib yozish bilan aybdorga aylanadi. Zero, bo‘rttirilgan, asl mohiyatdan yiroq sarlavhalar bilan YOLG‘ONCHI degan tamg‘ani olishning o'zi uyat. Kuzatuvchini aldashga hech kimning haqqi yo‘q!
Bahriniso Madumarova
