&nbsp;
Тахта эшик. Кўримсизгина кулба. Деворга картиналар осиғлиқ. Илгари бу ерда рассом Виктор Губский яшаган. Ўн беш йилдан бери эса ичида театр ва санъатга ўзгача оташи, жунуни бўлганларга ижодхона, саҳна вазифасини ўтамоқда. Зиёлилар орасида бу кулбани билмайдиганлар кам. Шовқину маиший муаммоларга ботиб қолган одам адаша-адаша бу масканга келади-ю, кўнгли ва аслиятини топиб қайтади. Унинг номини &ldquo;Шамс-и-Қамар&rdquo; театр студияси дейдилар.
&nbsp;
&ldquo;Кафка ва К*&rdquo; спектакли (Франц Кафканинг &ldquo;Отамга мактуб&rdquo; эссеси ва &ldquo;Эврилиш&rdquo; новелласи асосида) билан 15-мавсум очилди. Чироқ ўчирилди. Спектакл бошланди. Кичик хона бурчагига амал-тақал сиққан 10-15 чоғли томошабин орасидан актёр (Мухтор Асроров) оқ кўйлакка капалакнусха бўйинбоғ қўндириб, калта қора иштон ва узун оппоқ пайпоқда қўлларини орқага маҳкам сиққанча чиқиб келди. Саҳна шундоқ томошабиннинг бурни тагида &ndash; икки қадам нарида. Хона деворлари кўчиб, ўпирилиб тушган, иккита &ndash; катта-кичик деразаси бор, хона тўрида эшик ва стул, деворнинг икки томонига бузуқ соат, онасининг портрети ва тўн билан дўппи илинган, ўртада кўрпача турибди.
&nbsp;
<img src="/media/uploads/2023/09/15/photo_2023-09-18_15-11-08.webp" /><img src="/media/uploads/2023/09/13/photo_2023-09-18_15-11-01.webp" />
&nbsp;
Режиссёр Жамшид Валиев ишига тан бермай иложи йўқ: гўё рассом Виктор Губский қачонлардир унинг Кафка асарига спектакл саҳналаштиришини олдиндан билган-у, шунга мос уй қуриб кетгандек. Саҳнадаги ҳар бир детал &ndash; деворнинг кўчкисию, синиқ дераза дарчасигача, актёрнинг бир маромдаги монологи, унга зид ҳолда кескин ҳаракатлари, кийимидан то зирагигача, орага бир дам чўкувчи сукунат&nbsp; ва мусиқагача &ndash; ҳаммаси ГАПИРАДИ. Ҳатто томошанинг кечки, шом пайтига мўлжалланганида ҳам маъно бор: қаҳрамон ҳис-туйғулари жўшгани сари деразадан ичкарига мўралаётган оқшом ҳам қуюқлаша боради. Қоронғилик қаҳрамон ички ҳолатини тасвирлабгина қолмай, томошабинни ҳам ўша зулматга ва ё зулматни унинг ичига олиб кира олган.
&nbsp;
Кўҳна ва ҳеч эскирмас мавзу: ота-бола муносабати. Отасининг олдида ўзини суваракдек ҳис қилган фарзанднинг отага мурожаати, иддаоси, исёни, нафрати, изтироби... ва муҳаббати. Томошабин бир соатлик моноспектакл пайтида шу туйғуларнинг барини туяди, актёрга қўшилиб ҳолатдан ҳолатга ўта боради. Саҳнадаги реквизитлар ҳам ҳолатдан-ҳолатга кўчиб, маъно эврилади: стул бир қарасанг ёстиққа, бир қарасанг панжарага, кўрпача эса аввалига ўз вазифасида, кейин жойнамоз, китобга айланади.
&nbsp;
<img src="/media/uploads/2023/09/15/photo_2023-09-18_15-10-56_2.webp" /><img src="/media/uploads/2023/09/15/photo_2023-09-18_15-10-59.webp" />
&nbsp;
Шунингдек, спектаклда &ldquo;Беқасам тўнлар кийиб, бунча мени куйдурасан, Ҳар замонда бир қараб, вой беажал ўлдурасан&rdquo; ва &ldquo;Оқ илон, оппоқ илон&nbsp;ойдинда ётгонинг қани, Мен ёмондан айрилиб, яхшини топгонинг қани?&rdquo; қўшиқларининг ўғилнинг отага мурожаати тарзида янграши режиссёр топилмаси бўлган, деб айтиш мумкин.
&nbsp;
Ўғил саҳнада одам эмас, суварак образида намоён бўлади. Отасининг унга ёшликдаги тазйиқи, зулми, қалбига жойлаган ваҳми сабаб у ўзини одамдек эмас, ўзига ишончи йўқ, майда, аҳамиятсиз ҳашаротдек бўлиб ўсгани ва шундай ҳис қилишини очиб-сочади. Юзига боқиб айтолмаган неча йиллик дарди, оғриғи ва муҳаббатини тўкиб-сочиб, китобни ёпади (кўрпачани тахлайди).
&nbsp;
Бу пайтда хона ичига буткул зулмат чўкканди. Актёр спектакл сўнгида саҳнани тарк этаркан, туйқус чироқни ёқиб, сўнг эшик хатлади. Томошабин миқ этмай, ҳар бири ўз таассуроти, хаёли билан ўтирибди. Ҳеч ким бир-бировга боқмайди, ҳамманинг кўзи бир нуқтага (балки ўтмишга) қадалган. Аммо чироқ ёнди. Ўғил ичидаги асраб юрган неки бор тўкди-қутулди. Ичидаги жанг тугади. Кўнгли ёришди, енгил тортди.
&nbsp;
<img src="/media/uploads/2023/09/13/photo_2023-09-18_15-11-04.webp" />
&nbsp;
Чироқ ёнди. Спектакл тугади. Ва ҳаммаси шундан сўнг бошланди. Ташқарига оқшом чўккан. Пойи-пиёда йўлнинг четида кетиб боряпман, зув-зув ўтаётган машиналар шовқинини миямда ғув-ғув айланаётган хаёллар босиб кетяпти: &ldquo;Ота-она бўлмоқликнинг масъулияти бунчалар оғир. Фарзандларимни қандай тарбияласам тўғри бўлади? Қандай йўл тутсам, уларнинг қалбида нафрат уйғотмайман ўзига, ўзимга ва оламга?..&rdquo;
&nbsp;
Асосий қаҳрамони Қўрқув бўлган Франц Кафка асарлари бизнинг жамиятга бегона эмас. &ldquo;Кафка ва К*&rdquo; моноспектаклидаги қаҳрамон оғриқлари, изтироби, нафрати, исёни ва муҳаббатини орамиздаги кўпчилик бошидан кечирган. Болага ҳукмронлик, тазйиқ, зўравонлик эса асосий тарбия усулимиз. Ҳатто ўзимизча унга мос мақол-маталлар ҳам битиб олганмиз: &ldquo;Қўрқса, ҳурмат қилади!&rdquo; Болалигимиздан миямизга сингдирилган бу фикрнинг маҳсулини ҳар қадамда &ndash; оилада, ишда, ўзаро муносабатларда ҳар куни кўрамиз. Бу туйғу қадриятга айланиб, биз билан шунчалар бир бутун бўлиб кетганки, кундалик югур-югурлар у ҳақда ўйлаб кўришга-да фурсат қолдирмайди.
&nbsp;
<img src="/media/uploads/2023/09/13/photo_2023-09-18_15-10-53.webp" /><img src="/media/uploads/2023/09/15/photo_2023-09-18_15-10-47.webp" />
&nbsp;
&ldquo;Шамс-и-Қамар&rdquo; театр студияси ҳақида кўп эшитганман. Эшитганим ҳамоно бир бориб кўриш истаги туғилган. Бир кўриб эса, яна ва яна қайтгим келяпти бу даргоҳга. Уч кишидан иборат жамоа (режиссёр, актёр ва бадиий раҳбар Қамариддин Ортиқов) бугунгача шу кичик саҳнада катта асарлар яратди (&ldquo;Жайдари Мартин&rdquo;, &ldquo;Бизнинг, фақат бизнинг Кичик шахзода&rdquo;, &ldquo;Ч.А.Ч.А.&rdquo;, &ldquo;Фаюмжаҳон&rdquo;, &ldquo;Шарпалар&rdquo;, &ldquo;Момо Ер&rdquo;, &ldquo;Кўк квадрат&rdquo;). Бошқа театрлардан фарқли ўз томошабинини номма-ном танийди. Ҳар қандай стереотип-қолиплардан холи, фақат ва фақат театр, санъат учун кўнгилли, кўнгилдан ижод қилади. Тошкентнинг бир бурчида кўнглинг тортиб борадиган бир &ldquo;кулба&rdquo;нг бўлгани қандай яхши.
&nbsp;
Кўнглингиз тўкилиб, маиший муаммолардан чарчаб, тўйиб кетгандагина эмас, уларга қул бўлиб қолмаслик учун ҳам театрга боринг. Қўрқув, ваҳима, зулм каби ўзингизни-да, ўзгани-да еб битирувчи касалликлардан озод бўлинг. Театрга қайтинг, аслингизга қайтинг. Кафка асарлари асосидаги моноспектаклни эса ҳар бир &ldquo;отаман&rdquo;, &ldquo;онаман&rdquo; дегувчи одамнинг бориб кўришини жуда истардим.
&nbsp;
Севара АЛИЖОНОВА,
журналист

“Кафка ва К*”: ҳар бир ота-она кўриши керак бўлган спектакл

Оғриқ қолдирувчи дорилар мақтовига ишонманг: улар қарамликка олиб келиши мумкин

"5", "4", "3" : Ўқувчини баҳолашда нималарга эътибор қаратиш лозим?

Парадга кучуги билан борган Лукашенко, оёқ кийими йўқолган аскар, Мирзиёев совға қилган куртка...

Самарқанд йўлларидаги ўйлар

Марказий Осиёда сув тақчиллиги муаммоси тобора авж олмоқда. Ўзбекистонда вазият қандай?

Оммалашган транспорт ижараси, электромобилларга бўлган юқори талаб ва ҳамма учун алоҳида йўлаклар

Махсус рукнлар

Категориялар

Боғланиш учун

Электрон манзил:

Шаҳодатнома

Таҳририят манзили

Ғоя муаллифи