Адабиёт шундай бир нуқраки, у эккан ниҳоллар кун келиб ўқувчи қалбида дарахтга айланади. Ушбу дарахт эса йиллар давомида яратилган асарлар силсиласидан ва китобга бош эгган кўзлар нуридан шаклланади. Бу сирли оламда шундай жанрлар борки, у одамга бутун бир роман тақдим этоладиган кайфият ва таассуротни беролади. Ушбу мўжизанинг номи эса ҳикоядир. Жаҳон адабиёти дурдоналари яратувчиларидан бири, Нобель мукофоти совриндори ёзувчи Габриэль Гарсиа Маркес ўз даврининг ушбу жанр ривожига қўшган ҳиссаси билан машҳур бўлган хос ижодкорлар тоифасига киради. Унинг ёзганлари “сирли реализм” дея таърифланади ва қуйида ёзувчининг ана шундай ҳикояси “Атиргулнинг тикани”га разм соламиз. Бу “тикан”нинг туғилишидан мақсад нима эди?
Ҳикоя атиги 7 ёки 8 саҳифани эгаллаган бўлса-да, Маркеснинг бундай тежамкорлиги асар моҳиятига асло путур етказмайди, аксинча ўқувчини зериктирмай, тезроқ сюжет охирини билишга ундайди.
“Атиргулнинг тикани” икки аристократ оила эркатойлари Нена Даконте ва Билли Санчес тасвиридан бошланади. Икки ёш оила қургунга қадар “муҳаббат ўйинлари"ни тўйиб ўйнаган, ҳатто нафас оладиган ҳавоси ҳам уларнинг бадавлатлигини кўз-кўз этади деб ҳисобловчи элит қатлам вакиллари эди. Ёзувчи бу билан давр муҳити ва одамларнинг бойликка қай даражада ружу қўйганини эслатиб қўйган. Ҳикоя Парижга саёҳатга кетаётган жуфтликни кузатиб қўйиш саҳнасидан бошланади. Унда Даконтенинг паҳмоқранг пўстини шу қадар қимматбаҳо тасвирланадики, ҳатто бутун горнизон ишчиларининг ойлик маошини йиғганда ҳам бундай кийим сотиб олишга одамнинг қурби етмайди. Саёҳат олди берилган совғалар ичида эса Санчесга аталгани — ҳашамдор қора машина уни тамомила ўзига маҳлиё қилиб қўяди. Эр-хотинни кузатиш учун чиққан элчи ва Даконтега доялик қилган энага ҳам ҳикоя сюжетининг бойлигини таъминлайди. Айниқса, энага Даконте қўлига бир қучоқ қип-қизил атиргулни тутқазаётганда воқеалар тизгини бошқа йўналишни мўлжалга олади. Гулни қабул қилаётган бу хушрўй аёлнинг номсиз бармоғига тикан санчилади, айнан мана шу лаҳзадан ҳаммаси бошланади. биргина “тикан” образи ҳамма нарсага якун ясаши мумкинлиги имзоси ёзувчи томонидан моҳирона чекилган.
Аёл бармоғига тикан кирганини олмос узугини мақтанишга йўяди...
Машинада йўлда кетаётган эр-хотин аввал бармоқдан оқаётган қонга эътибор беришмайди, буни шунчаки ҳазилга йўяди. Кейинчалик эса бу кичкинагина унсурнинг озори Даконтени ҳолсизлантириб, уни Париж касалхоналаридан бирига ётқизишга мажбур қилади. Воқеалар ривожи бойигандан бойийди. Хотинини касалхонага жойлаштирган эр ундан хабар олиш истагида касалхонага келса, уни киритишмайди, у аёлини биргина кўриш, ҳолидан хабар олиш учун ҳатто элчига мурожаат қилишгача боради, лекин ундан ҳам тайинли жавоб ололмайди. Ниҳоят ўқувчи кутаётган саволлар жавоби яширин картадек бирин-кетин очила бошлайди.
Ёзувчи биргина тикан инсон умрига зомин бўла олишини, одамнинг тоғдек пули бўлмасин, тақдир олдида ҳамма ожиз эканини ва ҳаётда инсон кутмаган ҳамма нарса содир бўлишини исботлайди. Ҳа, Нена Даконте атиргулнинг тикани туфайли ўлади, унинг эри Санчес буни билганда эса аёлининг ота-онаси етиб келган эди, у эса ҳатто хотинини бир бор кўришни уддалай олмаган эркак сифатида ўзини тасаввур қилади. Эътиборга молик бўлган яна бир жиҳатлардан бири — бу ҳикояда тасвирланган энагадир. Яъни қизнинг дунёга келишига сабабчи бўлган энага унинг ўлимига ҳам сабабчи бўлади. Балки, бу билан Маркес ҳаёт ато этувчи ҳам, уни олувчи ҳам фақатгина бир зотдир, ҳамма нарса унинг қўлида деган ғояни илгари сурмоқчи бўлгандир... Мана шу ҳикоянинг ва шу ўринда ҳаётнинг ҳам хулосасидир!
Гўзал Абдуллаева
