Бугун, 30 апрель дунёга машҳур даниялик кинорежиссёр Ларс Фон Триернинг таваллуд топган кун. Уни кўпчилик “Фаустона қалб апоколипсиси” ёки “асаблари титраётган иблис” деб атайди.
Режиссёрнинг фильмларида энг асосий мавзу бу — инсон ичидаги иблислардир. Улар ўзларини бошқа бир иблисга нисбатан муносабатлари, ўзларининг идроксиз равишда ҳаддан ташқари оғриқ ва азоблар орқали намоён қилади. Ва ушбу ёвузликнинг бошчиси ва асосий сабабчиси сифатида ҳар доим аёл образи туради. Унинг фильмларида аёл қаҳрамонлар қандайдир тарзда ердаги ҳаётнинг асоси сифатида ёвузликни мутлақлаштираётгандек туюлади.
Сўзсизлик, шафқатсизлик
У фильмларида зўравонликни, хўрлаш, азоб-уқубатлар ва қурбонлик мавзуларини усталик билан тасвирлайди. Унинг ўзи таъкидлаганидек, кинода мутлақ ёвузликни тасвирлаш жуда осон, чунки ёвузлик принспиал жиҳатдан визуал хусусиятга эга. Аммо эзгуликнинг визуал тимсоли доимо зерикарли ва ёлғон кўринишда.
Триер фильмларидаги гипностик видеолар кетма-кетлиги
Триер томошабинга ўз ғояларини тўлақонли тарзда сингдириш учун гипностик видеотасвирларни секинлаштирган ҳолда тақдим этади. Бу нарса унинг бошланишида ва баъзи саҳналарида кўриш мумкин. Айнан ўша кадрлар Пҳантом кемаралари томонидан сониясига минг квадрат частотода суратга олинган, натижада эса томошабинни онгсизлик оқими билан юзлантиради.
Ларс фон Триер Данияда туғилган ва шу давлатда режиссёрлик таълимини олган. Унинг санъат эстетикаси ва услуби шимолий Европа азалий санъаткорлари фалсафаси билан ҳамоҳанг. Шунинг учун ҳам уни “скандинавия нуари” асосчиси дейишади.
Унинг илк фильми нуар жанрининг классик қонунларига бўйсунган ҳолда тасвирга олинган, лекин баъзи саҳналарида эса немис экспрессионизмдан илҳомланганини ҳам сезиш мумкин.
Новоторлик: “Догма 95”
Режиссёр «Королевство» фильмини суратга олаётган пайтда техника ва услуб томошабин учун сюжет ва персонажларга қараганда муҳим эмас деган хулосага келади. У ижодий фикр эркинлиги учун қатъий аскетизм тамойилларига таяна бошлайди. Ва шу орқали “Догма 95” (монтаждаги ирратионаллик, фильмлар худди репортаж-хабардек туюлиши) пайдо бўлади.
Трилогиялар
Режиссёр бир неча марта фильмларни трилогиялаштирилган. Улардан биринчиси — «Э-трилогияси».
Иккинчи трилогияси эса болаларнинг севимли китоби “Олтин юрак” трилогияси соф қалбли инсонлар ҳақида. Кейинги трилогияси тугалланмаган бўлиб “АҚШ—имкониятлар мамлакати” деб номланади. Шу трилогиянинг фильми умуман суратга олинмаган, айрим фильмларда режиссёрнинг Америкага нисбатан қисман нафратини сезиш мумкин.
Муаллиф сўнгги фильмларини бирлаштирмаган, лекин биз уни шартли равишда бирлаштириб, “Депрессия трилогияси” деб номлашимиз мумкин.
Триер фильмларида, албатта, бир ҳикоя қилувчи (гипнозчи, машҳур рассом ёки Триернинг ўзи) туради, унинг сўзларига қараганда, овозли ҳикоя қилиш томошабинни олдинда улкан бир даҳшат кутиб турганлигини кўрсатиши билан, иккинчи томондан кинони санъатнинг бошқа турлари: адабиёт, театр ёки мусиқага яқинлаштиради.
Хулоса қилиб шуни айтиш мумкинки, Триер инсоният маданий тафаккурининг альтер-эгоси. Биз айтишга ийманадиган, қайсидир маънода уяладиган ҳақиқатларни Ларс Фон Триер ошкора баён қилади.
Самандар Эгамбериев