Сўнгги бир ярим йил ичида кўплаб россиялик дипломатлар Европа давлатларидан чиқариб юборилди. Мутахассисларнинг таъкидлашича, Кремль ўзининг жосуслик тармоқларини сақлаб қолишга ҳаракат қилмоқда.
Яқинда Буюк Британияда Болгариянинг уч фуқароси Россия фойдасига жосуслик қилганликда айбланиб ҳибсга олинди. Айрим таҳлилчиларнинг фикрича, бу ҳолат Россия разведкаси Европада ишлашнинг янги усулларидан фойдаланган ҳолда ортиб бораётган хавфларга қандай мослашишга уринаётганидан яна бир далолатдир. Ижтимоий тармоқлардаги профилларига кўра, бу уч киши жуда оддий таржимайи ҳоли ва ҳаёти билан ажралиб турмайди.
LinkedInʼда Орлин Русев алоқа ва электрон сигналларни ушлаб туриш билан боғлиқ бизнесга эга эканлигини айтди. Эркак, шунингдек, карерасининг бошида у Болгария Энергетика вазирлигининг маслаҳатчиси бўлганини даъво қилмоқда. Катрин Иванованинг LinkedIn профилида айтилишича, у хусусий тиббиёт компаниясида лаборант бўлиб ишлайди. Учинчи гумондор Бизер Джамбазов эса шифохоналарда ҳайдовчи бўлиб ишлаган.
Джамбазов ва Иванова биргаликда Буюк Британияда яшовчи болгарларга хизмат кўрсатадиган жамоат ташкилотини бошқаради. Бундан ташқари, уларнинг вазифаларига “Британия жамияти маданияти ва нормалари” билан танишиш киради.
Россиянинг Европадаги жосуслик тармоқлари тўртта асосий тоифага бўлинади: хорижий элчихоналарда дипломат ниқоби остида ишлаётган айғоқчилар, ёлланган мансабдор шахслар ёки сиёсатчиларга маълумот тақдим этгани учун ҳақ тўланадиган нормал ҳаёт кечирувчилар, (рус агентлари одатда ўзларини бошқа давлатдан келган одамлар сифатида кўрсатадилар), бизнес билан шуғулланадиган, оиласи бор, баъзан ўнлаб йиллар давомида ўз ҳимоясини сақлайдиган агентлар. Масалан, Лондонда фош қилинган болгарлар каби. Уларнинг вазифаси кутиш ва кузатиш, алоқа ўрнатиш ва жосуслик нишонига айланиши мумкин бўлган одамларга киришга ҳаракат қилишдир.
Илгари ГРУ Россиянинг ташқи разведкаси билан, ФСБ эса ички разведка билан шуғулланган, аммо ҳозир бу роллар бироз ўзгарган.
Финляндия халқаро муносабатлар институти эксперти Ригор Нижникау “Россия тизими шундайки, уларнинг ваколатлари чегаралари тобора хиралашган, иккала агентлик ҳам бир-бирини текшириш ва назорат қилиш ваколатларини икки баравар ошириши керак”, деб тушунтиради. Унинг таъкидлашича, уларнинг вазифалари ўхшаш, лекин кўпинча тузилмалар бир-бири билан рақобатлашади.
Масалан, ФСБ ташқи қўмондонликка эга ва унинг роли кенгайиб бормоқда. У Украинадаги операциялар учун масъул бўлиб, ҳозир у ердаги иштироки жуда катта. ГРУ эса Россиянинг Ғарбдаги фаолияти билан шуғулланади.
“Болгария британияликдан кўра Россия фойдасига жосуслик қилишга очиқроқ бўлиши мумкин. Гибрид разведка ижтимоий масалаларни тушунади - одамлар нима ҳақида ўйлайди, аҳоли нимани кутади ва агар керак бўлса, оғриқли нуқталарга босим ўтказиши мумкин”, деб тушунтиради Максим Лебрун.
Янги агент ишга қабул қилингандан сўнг Буюк Британияга кўчиб ўтиш учун пул олиши мумкин, масалан, бизнесни йўлга қўйиш, оддий ҳаёт кечириш учун. Ундан дастлаб ҳеч нарса талаб қилинмаслиги мумкин, фақат ўрнашишдан ташқари.
Ригор Нижников тушунтирганидек, ФСБ ва ГРУ потенциал агентларни илгари коммунистик блокнинг бир қисми бўлган мамлакатларда қидиришга мойил.
“Эҳтимол, уларнинг ўзлари ёки оила аъзолари коммунизм ёки посткоммунизм даврида ёллангандир. Болгария ва Руминияда русларнинг имкониятлари ва узоқ муддатли алоқалари бор”, - дейди у.