&nbsp;

Илк бор &ldquo;цензура&rdquo; атамаси XV асрда Ғарбий Европада пайдо бўлган. У черков маъмурлари томонидан илоҳий ва бошқа диний қўлёзма китобларга нисбатан қўлланган.&nbsp;

&nbsp;

Бугунги кунга келиб ҳам цензура бутунлай йўқолганича йўқ. Аксинча айрим мамлакатларда цензура янада кучайиб бормоқда. Масалан, Африкадаги Эритрея давлати, Шимолий Кореа, Туркманистон, Саудия Арабистони, Хитой, Ветнам, Эрон, Экваториал Гвинея, Беларус ҳамда Куба энг кучли цензура ўрнатилган давлатлар ҳисобланади.&nbsp;

&nbsp;

Бунга сабаб бўлган асосий омиллар қуйида кўрсатилган: 
&ndash; Хусусий ёки мустақил ОАВнинг йўқлиги/чекланганлиги; 
&ndash; Ахборот тарқатганлик учун жиноий жавобгарлик борлиги; 
&ndash; Сайтларнинг блокланиши; 
&ndash; Хорижий каналларнинг сигналларига тўсиқ қўйилиши; 
&ndash; Хорижий мухбирлар фаолияти чекланиши; 
&ndash; Ҳукумат томонидан журналистлар кузатувга олиниши; 
&ndash; Журналистларнинг ҳаракати чекланиши; 
&ndash; Журналистик фаолият билан шуғулланиш учун лицензия олиш талаб этилиши.

&nbsp;

Келинг энди умумий, барча давлатларда бўладиган цензура сабабларини келтириб ўтамиз.

&nbsp;

Ахлоқий цензура

Баъзи фактлар томошабинлар учун номақбул бўлиши мумкин, деб ўйлашади. Кўп мамлакатлар бу нарсаларни кўришни чеклайди. Бундан ташқари, айрим ҳақоратли мавзуларни кўрсатиш ёки ёзиш тақиқланиши мумкин. Тахминан 1960-йилдан бери босим гуруҳлари баъзи сўзларни бошқаларнинг фойдасига ишлатишни тўхтатишга ҳаракат қилишди. Бу, айниқса, ирқ ва жинсни тавсифловчи сўзлар билан содир бўлади.

&nbsp;

Ҳарбий цензура

Урушда барча янгиликлар цензура қилиниши мумкин. Бу душман ҳужумни режалаштиришда фойдаланилиши мумкин бўлган маълумотларни ололмаслигини кафолатлаш учун қилинган. Кўпинча бу ҳарбий қўшинларнинг ҳажмини, шунингдек, қўлланиладиган стратегия ва тактикани ҳам ўз ичига олади.

&nbsp;

Сиёсий цензура

Ҳукумат (ёки сиёсий партия) маълум турдаги маълумотларни ушлаб туриши мумкин. Бу қўзғолон ёки шармандаликнинг олдини олиш учун қилинган.

&nbsp;

Диний цензура

Кўпинча айрим турдаги маълумотларни олиб ташлайдиган ёки ўзгартирадиган ҳукмрон дин мавжуд. Руминияда кўплаб мактаблар энди эволюцияни ўргатмайди, АҚШ ва Буюк Британиядаги кўплаб мактаблар эса креационизмни муҳокама қилишдан бош тортадилар.

&nbsp;

Корпоратив цензура

Кўпинча йирик корхоналар материалларни нашр қилишни тўхтатадилар, чунки бу уларнинг бизнес ғояларини тўхтатади ва ходимлар ҳаёти учун хавфли бўлиши мумкин.

&nbsp;

Баъзида билимга ҳам цензура қўйилади. Чунки унга кириш одамга зарар етказиши мумкин, деб ишонилади. Слате журналининг ёзишича, XVIII асрда франсуз қиролининг кенгаши &ldquo;Энциклопедия&rdquo;ни тарқатишни тўхтатган. Хитой ҳукумати 2015 йил июнь&nbsp;ойидан хитой тилидаги Википедияни блоклаб қўйди.&nbsp;

&nbsp;

Аслида цензурага қачон рухсат бериш кераклиги ҳақида кўп баҳс-мунозаралар мавжуд. Мисол учун, АҚШ президент Ричард Никсон &ldquo;New York Times&rdquo; Пентагон ҳужжатлари, Никсон ва ҳарбийлар Ветнам уруши ҳақида ёлғон гапирганликларини кўрсатувчи бир гуруҳ махфий ҳарбий ҳужжатлар тўғрисидаги мақолаларни чоп этишга уринганларида, цензура ўтказган. &ldquo;New York Times&rdquo; Америка Қўшма Штатларига қарши олий суд цензурани бекор қилиб, Никсон буни ҳарбийлар учун хавфли бўлишини кўрсатмаганини, шунчаки шармандали эканини айтди. Бошқа мамлакатларда журналистлар ва блогерлар ҳукумат ҳақида ёмон гап айтгани учун ҳибсга олинади. Мисрда Карим Амер исломни ҳақорат қилгани ва Миср президенти Ҳусни Муборакни диктатор деб атагани учун ҳибсга олинган эди.

&nbsp;

Юқорида келтирилган ҳолатлар цензурага сабаб бўлиши мумкин. Аммо бу мутлақо ҳамма нарсани чеклаб қўйиш керак, дегани эмас. Хусусан, кўп давлатларда цензурага қарши қаттиқ курашилади ҳамда бу тўғрисида ҳукумат томонидан қонун ва қарорлар ишлаб чиқилади.

&nbsp;

Ўзбекистонда ҳам цензура бутунлай йўқ қилинмаган бўлса-да, ўринсиз цензурани тўхтатиш учун &nbsp;қарорлар қабул қилинган. Масалан, &ldquo;Журналистик фаолиятни ҳимоя қилиш тўғрисида&rdquo; (1997 йил 24 апрель), &ldquo;Ахборот эркинлиги принсиплари ва кафолати тўғрисида&rdquo; (2002 йил 12 декабрь) қонунла мавжуд.

&nbsp;

Шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 67-моддасида &ldquo;Цензурага йўл қўйилмайди&rdquo; деб келтирилган. Ачинарлиси, бу каби қарорлар қабул қилиниб, цензурани олдини олишга ҳаракат кучайса-да, цензура кузатилаверади. Бунга биргина ечим қарорларни фақатгина билишимиз эмас, уларни амалда қўллашимиз кераклиги. &nbsp;Агар қилган ишимиз тўғрилигига ишонсак ва буни исботлай олсак, цензура ҳолатида ҳам ўз фикримизда қатъий тура оламиз.

&nbsp;

Муаллиф: КОМИЛА ЁДГОРОВА

&nbsp;

AQSH fuqarolari Registon maydonida nikoh marosimini o‘tkazishdi

Moravetskiy: Rossiya sanksiyalarga qarshi muvaffaqiyatli qarshilik qilmoqda

Жаҳон

Сен зўр(ми) ёки цензурами?

 

Илк бор “цензура” атамаси XV асрда Ғарбий Европада пайдо бўлган. У черков маъмурлари томонидан илоҳий ва бошқа диний қўлёзма
китобларга нисбатан қўлланган. 

 

Бугунги кунга келиб ҳам цензура бутунлай йўқолганича йўқ. Аксинча айрим мамлакатларда цензура янада кучайиб бормоқда. Масалан,
Африкадаги Эритрея давлати, Шимолий Кореа, Туркманистон, Саудия Арабистони, Хитой, Ветнам, Эрон, Экваториал Гвинея, Беларус ҳамда
Куба энг кучли цензура ўрнатилган давлатлар ҳисобланади. 

 

Бунга сабаб бўлган асосий омиллар қуйида кўрсатилган:
– Хусусий ёки мустақил ОАВнинг йўқлиги/чекланганлиги;
– Ахборот тарқатганлик учун жиноий жавобгарлик борлиги;
– Сайтларнинг блокланиши;
– Хорижий каналларнинг сигналларига тўсиқ қўйилиши;
– Хорижий мухбирлар фаолияти чекланиши;
– Ҳукумат томонидан журналистлар кузатувга олиниши;
– Журналистларнинг ҳаракати чекланиши;
– Журналистик фаолият билан шуғулланиш учун лицензия олиш талаб этилиши.

 

Келинг энди умумий, барча давлатларда бўладиган цензура сабабларини келтириб ўтамиз.

 

Ахлоқий цензура

Баъзи фактлар томошабинлар учун номақбул бўлиши мумкин, деб ўйлашади. Кўп мамлакатлар бу нарсаларни кўришни чеклайди. Бундан
ташқари, айрим ҳақоратли мавзуларни кўрсатиш ёки ёзиш тақиқланиши мумкин. Тахминан 1960-йилдан бери босим гуруҳлари баъзи сўзларни
бошқаларнинг фойдасига ишлатишни тўхтатишга ҳаракат қилишди. Бу, айниқса, ирқ ва жинсни тавсифловчи сўзлар билан содир бўлади.

 

Ҳарбий цензура

Урушда барча янгиликлар цензура қилиниши мумкин. Бу душман ҳужумни режалаштиришда фойдаланилиши мумкин бўлган маълумотларни
ололмаслигини кафолатлаш учун қилинган. Кўпинча бу ҳарбий қўшинларнинг ҳажмини, шунингдек, қўлланиладиган стратегия ва тактикани
ҳам ўз ичига олади.

 

Сиёсий цензура

Ҳукумат (ёки сиёсий партия) маълум турдаги маълумотларни ушлаб туриши мумкин. Бу қўзғолон ёки шармандаликнинг олдини олиш учун
қилинган.

 

Диний цензура

Кўпинча айрим турдаги маълумотларни олиб ташлайдиган ёки ўзгартирадиган ҳукмрон дин мавжуд. Руминияда кўплаб мактаблар энди
эволюцияни ўргатмайди, АҚШ ва Буюк Британиядаги кўплаб мактаблар эса креационизмни муҳокама қилишдан бош тортадилар.

 

Корпоратив цензура

Кўпинча йирик корхоналар материалларни нашр қилишни тўхтатадилар, чунки бу уларнинг бизнес ғояларини тўхтатади ва ходимлар ҳаёти
учун хавфли бўлиши мумкин.

 

Баъзида билимга ҳам цензура қўйилади. Чунки унга кириш одамга зарар етказиши мумкин, деб ишонилади. Слате журналининг ёзишича,
XVIII асрда франсуз қиролининг кенгаши “Энциклопедия”ни тарқатишни тўхтатган. Хитой ҳукумати 2015 йил июнь ойидан хитой тилидаги
Википедияни блоклаб қўйди. 

 

Аслида цензурага қачон рухсат бериш кераклиги ҳақида кўп баҳс-мунозаралар мавжуд. Мисол учун, АҚШ президент Ричард Никсон “New
York Times” Пентагон ҳужжатлари, Никсон ва ҳарбийлар Ветнам уруши ҳақида ёлғон гапирганликларини кўрсатувчи бир гуруҳ махфий
ҳарбий ҳужжатлар тўғрисидаги мақолаларни чоп этишга уринганларида, цензура ўтказган. “New York Times” Америка Қўшма Штатларига
қарши олий суд цензурани бекор қилиб, Никсон буни ҳарбийлар учун хавфли бўлишини кўрсатмаганини, шунчаки шармандали эканини айтди.
Бошқа мамлакатларда журналистлар ва блогерлар ҳукумат ҳақида ёмон гап айтгани учун ҳибсга олинади. Мисрда Карим Амер исломни
ҳақорат қилгани ва Миср президенти Ҳусни Муборакни диктатор деб атагани учун ҳибсга олинган эди.

 

Юқорида келтирилган ҳолатлар цензурага сабаб бўлиши мумкин. Аммо бу мутлақо ҳамма нарсани чеклаб қўйиш керак, дегани эмас.
Хусусан, кўп давлатларда цензурага қарши қаттиқ курашилади ҳамда бу тўғрисида ҳукумат томонидан қонун ва қарорлар ишлаб чиқилади.

 

Ўзбекистонда ҳам цензура бутунлай йўқ қилинмаган бўлса-да, ўринсиз цензурани тўхтатиш учун  қарорлар қабул қилинган. Масалан,
“Журналистик фаолиятни ҳимоя қилиш тўғрисида” (1997 йил 24 апрель), “Ахборот эркинлиги принсиплари ва кафолати тўғрисида” (2002
йил 12 декабрь) қонунла мавжуд.

 

Шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 67-моддасида “Цензурага йўл қўйилмайди” деб келтирилган. Ачинарлиси, бу каби
қарорлар қабул қилиниб, цензурани олдини олишга ҳаракат кучайса-да, цензура кузатилаверади. Бунга биргина ечим қарорларни
фақатгина билишимиз эмас, уларни амалда қўллашимиз кераклиги.  Агар қилган ишимиз тўғрилигига ишонсак ва буни исботлай олсак,
цензура ҳолатида ҳам ўз фикримизда қатъий тура оламиз.

 

Муаллиф: КОМИЛА ЁДГОРОВА

 

Сен зўр(ми) ёки цензурами?

Цензура қачон пайдо бўлган ва унинг мақсади нима?

Категориялар

Боғланиш учун

Электрон манзил:

Шаҳодатнома

Таҳририят манзили

Ғоя муаллифи