Ер сайёраси 2186 йил 16 июль куни 12 минг йилдан бери илк бор рекорд даражадаги тўлиқ қуёш тутилишига гувоҳ бўлади. Бу ҳақда Oxu.Az нашри Pravda.ruga таяниб хабар бермоқда.
Астрономик ҳисоб-китобларга кўра, ушбу тутилиш 7 дақиқа 29 сония давом этади ва инсоният тарихидаги энг узун тўлиқ қуёш тутилиши бўлиши кутилмоқда. Бу кундузи кузатиладиган «тун» эффекти деярли 8 дақиқа давом этади.
Мутахассисларнинг таъкидлашича, бундай узоқ давомийлик Ой, Ер ва Қуёшнинг космик фазодаги камёб ҳолати билан изоҳланади:
- Ой Ерга энг яқин нуқтада — перигейда бўлади, бу эса унинг осмондаги кўринишини катталаштиради;
- Қуёш эса осмондаги кўриниш ўлчами кичраядиган апогей яқинида жойлашади;
- Ернинг бурилиши ва орбитал жойлашуви шундайки, Ой сояси Ер юзасининг тор зонасида максимал узоқ вақт сақланиб қолади.
Бу омилларнинг барчаси камдан-кам ҳолларда бир вақтда тўғри келади.
Тўлиқ тутилишнинг энг узун фазаси Колумбия, Венесуэла, Гаяна каби мамлакатлар ҳудудида кузатилади. Мазкур зонада қуёш тўлиқ қопланган ҳолат деярли 7,5 дақиқа давом этади. Тутилиш, шунингдек, Кариб денгизи, Жанубий Америка ва Атлантика океанининг бошқа ҳудудларида ҳам қисман кузатилади.
Қуёш тутилиши нафақат томоша, балки илмий тадқиқотлар учун ҳам муҳим воқеа саналади. Ушбу вақтда олимлар:
- Қуёш тожи ва плазма тузилишини ўрганиш;
- Қуёш шамоли ва магнит бўронлар хусусиятларини таҳлил қилиш;
- Маҳаллий атмосфера ўзгаришларини (ҳарорат, намлик) кузатиш имкониятига эга бўладилар.
Бундан ташқари, космик телескоплар ва илмий асбоб-ускуналарни табиий лаборатория шароитида синовдан ўтказиш режалаштирилмоқда.
НАСА мутахассислари тутилишларни Ердаги тортишиш, Ой ва Қуёшнинг орбитал хусусиятлари, Ер айланишининг секинлашуви каби ўнлаб физик омилларни ҳисобга олиб, аниқ моделлар асосида ҳисоблайди. Бундай башоратлар ҳатто минг йилликлар олдинга минимал хато билан тузилган бўлади.
2186 йилги рекордли тутилишдан аввал ҳам бир қатор муҳим астрономик ҳодисалар кузатилади:
- 2026 йил 17 февраль — Антарктида устида ҳалқали қуёш тутилиши;
- 2026 йил 3 март — бутун Лотин Америкаси устида Ойнинг тўлиқ тутилиши.
Аммо бундай узоқ давом этувчи ҳодиса яқин келажакда такрорланмайди. 2009 йилги 6 дақиқа 39 сонияли тутилиш замонавий тарихдаги энг узун тутилиш сифатида қайд этилган. 2186 йилги воқеа эса бу натижани ҳам ортда қолдиради.
Қадим замонлардан буён тутилишлар одамлар онгида мистик белгилар сифатида қабул қилинган. Бугунги илмий тараққиёт тутилишларни аниқ механизмлар билан тушунтириб берган бўлсада, уларнинг инсоният онгида қолдирадиган таассуроти ва илмий қиймати ҳамон юксак.
2186 йилги қуёш тутилиши — нафақат астрономик ҳодиса, балки инсониятнинг коинот билан бўлган узвий боғлиқлигини яна бир бор эслатиб турадиган тарихий воқеа бўлади.