Суданда урушаётган томонлар ўртасида ўт очишни тўхтатиш бўйича келишувга қарамай, мамлакат пойтахти Хартум яна ҳаво ҳужумларига учради. Айни пайтда, Порт Судан – штатнинг Қизил денгиздаги ягона портида – минглаб хорижликлар эвакуация қилинишини кутмоқда.
Якшанба куни кечқурун томонлар ўт очишни тўхтатиш келишувини яна уч кунга узайтиришларини маълум қилди. Унинг муддати маҳаллий вақт билан ярим тунда тугаши керак эди, бироқ РСФ расмийлари сулҳ “халқаро, минтақавий ва маҳаллий чақириқларга жавобан” давом этишини айтди.
Апрель ойи ўрталаридан бери ҳарбийлаштирилган Тезкор қўллаб-қувватлаш кучлари (РСФ) билан мамлакатда ҳокимият учун курашаётган Судан армияси ушбу гуруҳ аъзоларини ундан чиқариб юбориш мақсадида шаҳарни ўққа тутганини айтди.
ББC дипломатик мухбири Пол Адамснинг таъкидлашича, Судан армияси РСФ қуролли аъзоларини Хартумдан мажбуран олиб чиқиш қийин бўлади. Мунтазам ҳарбийлар сезиларли даражада ўқ отиш кучига эга бўлса-да, “тезкор қўллаб-қувватловчи кучлар” тез ҳаракатлана олади ва шаҳар жангларига кўпроқ мослашади.
Суданнинг собиқ бош вазири Абдулла Ҳамдок шанба куни Судандаги можаро Сурия ва Ливиядаги юз минглаб одамларнинг ҳаётига зомин бўлган урушлардан ҳам ёмонроқ сценарийда ривожланиши мумкинлигини айтди. “Менимча, бу дунё учун даҳшатли туш бўлади, – деди у. – Бу кичик қўзғолонни бостиришга уринаётган армия ўртасидаги уруш эмас. Бу деярли икки қўшин ўртасидаги урушга ўхшайди”.
Судан соғлиқни сақлаш вазирлиги маълумотларига кўра, жанглар натижасида 528 киши ҳалок бўлган, 4,6 мингга яқин киши жароҳатланган. Rейтер агентлиги таъкидлаганидек, БМТ расмийлари худди шундай қурбонлар ҳақида хабар беришди, бироқ аслида қурбонлар сони анча юқори эканлигини тахмин қилмоқда.
Эвакуация
Хартумдаги гуманитар вазият ўта оғирлигича қолмоқда. Шаҳардаги жанглар туфайли тиббиёт муассасаларининг 70% дан ортиғи ёпилишга мажбур бўлди.
Сулҳ доимий равишда бузилган бўлса-да, Судандан чет эл фуқароларини эвакуация қилишни бошлаш имконини берди. Уларнинг аксарияти Порт Суданга етиб келган, у ердан одамларни самолётлар ва кемаларда олиб чиқиб кетишган.
Одамларни эвакуация қилаётган Саудия кемаси бортида бўлган ББC мухбири Лиз Дуссетга кўра, Порт-Суданда ҳарбий ҳаракатлар йўқ, аммо шаҳар Хартум ва бошқа аҳоли пунктларидан келган қочқинлар билан тўлиб кетган.
Эвакуацияни кутаётган хорижликлар, шунингдек, уларга ёрдам бераётган элчихона ходимлари маҳаллий меҳмонхоналарда яшашади.
Бироқ, низолар давом этаётган мамлакатлар (масалан, Сурия, Яман ва Судан каби) фуқаролари учун вазият янада оғирроқ, дея қайд этади мухбиримиз. Бир неча ҳафтадирки, аксарияти талабалар бўлган 3000 га яқин яманлик Порт Суданни тарк эта олмаяпти. Денгиз орқали одамлар экспорт қиладиган Саудия Арабистони маълум миқдордаги Яман фуқароларини қабул қилади, лекин жуда кўпига бошпана беришни истамайди, деб тан олди хавфсизлик расмийларидан бири.
Ким ким билан курашяпти
Суданда ҳокимият учун кураш мамлакатдаги икки энг қудратли генерал ўртасида кечмоқда. Мунтазам армия бошлиғи ва мамлакатнинг амалдаги президенти, генерал Абдел Фаттоҳ ал-Бурхон ўз ўринбосари – Тезкор қўллаб-қувватлаш кучлари қўмондони генерал Муҳаммад Ҳамдан Дагало, шунингдек, Ҳемети (баъзан Ҳемедти ёки Ҳамедти деб ҳам аталади) билан жанг қилмоқда.
ББС мухбирининг хабар беришича, бу қарама-қаршилик нафақат икки генерал ўртасидаги кучли шахсий ва сиёсий адоват, балки дунёнинг бошқа давлатларининг ўзаро рақобатлашаётган манфаатлари ва таъсиридан келиб чиққан.
Минтақадаги асосий ўйинчилар, жумладан Саудия Арабистони ва Бирлашган Араб Амирликлари Хеметига Яманда Эрон ҳомийлик қилаётган ҳутий исёнчиларга қарши урушда қатнашиш учун узоқ вақтдан бери пул тўлаб келишган.
Бироқ саудияликлар ҳам сўнгги йилларда генерал ал-Бурҳонга яқинлашиб қолган ва улар Судан мунтазам армияси билан узоқ ва яқин муносабатларга эга.
Суданда Ҳеметининг манфаатлари олтин қазиб олиш ва қурилишга қаратилган. У минтақавий сиёсат билан ҳам шуғулланади ва Россия билан алоқаларни ривожлантиради.
2022-йил март ойида Судан расмийлари 2020-йилда тўхтатилган келишувни янгилашни режалаштираётганликларини айтишди, унга кўра Москва Порт-Судандаги ҳарбий-денгиз базасини 25 йиллик ижарага олади. Шу билан бирга, Хемети Москвага бориб, у ерда Россия расмийлари, жумладан ташқи ишлар вазири билан учрашди.
