Qirg‘izistonda30-noyabr kuni muddatdan oldin parlament saylovlari o‘tkazildi. Saylovda 1 million 583 mingdan ortiq odam qatnashgan. Bu umumiy saylovchilarning 36,87 foizini tashkil etadi.
Mamlakat prezidenti Sadir Japarovning aytishicha, bu yilgi parlament saylovlarida internet orqali ovoz berish imkoniyati yaratilgan. Shuningdek, u saylovni shaffof o‘tganini ta’kidlab, bundan keyingi saylovlarda ovoz berish jarayonlarida ovozlarni soxtalashtirish va korrupsiyaga yo‘l qo‘ymasligi bo‘yicha choralar kuchaytilishini ma’lum qildi. “Biz ham rejani belgilab qo‘yganmiz. Masofadan ovoz berish joriy qilindi. Endi internet orqali ovoz berishni ham ta’minlasak, unda saylovchilarning ishtiroki 40 foiz emas, ehtimol 80 foizgacha ko‘tarilishi mumkin degan umid bor. Nasib etsa, shu yo‘nalishda ishlarni boshlaymiz. Kelasi yili prezidentlik saylovi bo‘ladi, bir yil ichida bunga ulgurmasligimiz mumkin. Ammo keyingi parlament saylovida internet orqali ovoz berish imkoniyatini ta’minlaymiz, deb o‘ylayman”, — degan prezident.
Markaziy saylov komissiyasi raisi Tinchtiq Shaynarovning 30-noyabr kuni bergan ma’lumotiga ko‘ra, saylov kampaniyasi boshlanganidan buyon Markaziy saylov komissiyasiga jami 269 ta qonunbuzarlik bo‘yicha murojaat kelib tushgan. Shulardan 124 tasi tashviqot qoidalarini buzish, 37 tasi nomzodlar sha’niga putur yetkazish, 8 tasi ma’muriy resursdan foydalanish, 46 tasi ovoz sotib olishga urinish va 54 tasi boshqa huquqbuzarliklarga tegishli.
Ovozni sotib olish holati
Parlamentga nomzod sifatida ko‘rsatilgan Eldar Abakirov 26-raqamli okrugidagi saylov natijalarini bekor qilishni talab qildi. U Markaziy saylov komissiyasiga ariza bilan murojaat qilib, okrugdagi saylov natijasini haqiqiy emas deb topishni va qayta saylov o‘tkazishni so‘radi.
Nomzod arizasida Kamyon tumanidagi Qalmak-Ashuu qishlog‘ida ovoz sotib olish holati qayd etilganini, bunga misol tariqasida ijtimoiy tarmoqlarda tarqalgan videoni keltirib, uni arizasiga ilova qilganini bildirgan.
“Internet tarmoqlarida Qalmak-Ashuu qishlog‘ida ovoz sotib olishga urinish maqsadida 460 ming so‘m pul bilan 5–6 kishi qo‘lga olingani haqida ma’lumotlar ochiq e’lon qilingan. Bu pul osmonda paydo bo‘lmagan, egasi bor. Shuning uchun bu fakt bo‘yicha ish yakuniga yetkazilishi va 460 ming so‘mning egasi topilishi kerak deb o‘ylayman. Ushbu pulni bergan nomzodni aniqlab, uni chetlashtirish yoki 26-raqamli saylov okrugining natijasini haqiqiy emas deb topib, qayta saylov o‘tkazishni talab qilaman”, — deyiladi arizada.
Abakirov mazkur okrugdagi ayrim nomzodlar ilgari ham ovoz sotib olishga uringanliklari uchun rasmiy ogohlantirish olganini, bu holat esa saylov qonunlari buzilgani haqida mas’ul idoralar tomonidan qayd etilganini ta’kidlagan.
Nomzod Abakirov, shuningdek, faol targ‘ibot o‘tkazmagan va o‘z dasturini xalqqa yetarlicha tanitmagan nomzodlarning okrug bo‘yicha eng ko‘p ovoz olgani katta shubha tug‘dirayotganini bildiradi.
MSK vakili Abydjapar Bekmatov Eldar Abakirovning saylov natijasini bekor qilish haqidagi arizasini hali ko‘rmaganini ma’lum qildi.
Shuningdek, u kelib tushgan barcha arizalar ko‘rib chiqilganini va tegishli qarorlar qabul qilinganini aytdi. Bekmatov ilgari saylov natijasini bekor qilish bo‘yicha shikoyatlar bo‘lmaganini ham qo‘shimcha qildi.
Oldin ijtimoiy tarmoqlarda “Kemin hududida ovoz sotib olishga uringanlar qo‘lga olingan” degan ma’lumot tarqalgan, biroq rasmiy idoralar bu borada ma’lumot bermagan.
BBS nashrining yozishicha, Qirg‘izistonda saylovlar siyosiy partiyalar o‘z kuchini yo‘qotgan va muxolifat kuchi kamaygan paytda o‘tkazilayotganini taʼkidlaydi. Nashrning yozishicha, parlamentdagi bu galgi saylovlar raqibsiz o‘tkazildi. Chunki amaldagi hukumatga qarshi kuchli tanqidchilar yo‘q.
Bu yilgi saylovda nomzodlar orasida hukumatga kuchli tanqidchilar yo‘q edi. Masalan, muxolifatdagi Butun Qirg‘iziston partiyasi yetakchisi Adakhan Madumarov, yettinchi saylovda parlament vakolatidan mahrum etilgan va jinoyat ishi ochilgan, jinoyat tarixi sababli saylovga borishga ruxsat berilmagan.
Sotsial-demokratlar yetakchisi Temirlan Sultanbekov ham so‘nggi mahalliy kengash saylovida ovoz sotib olganlikda aybdor deb topilgan, ammo sudlanganligi sababli nomzodlikka nomzod bo‘la olmagan.
Temirlan Sultanbekovning onasi Kiyal Toktorbayeva 30 oktyabr kuni Bishkekning Sverdlovsk 12-saylov okrugidan nomzod sifatida qatnashmoqda. Uning o‘g‘li Temirlan, sobiq prezidentning o‘g‘li Qodir Atambayev va boshqalar uning kampaniyasini qo‘llab-quvvatlamoqda. Ammo saylovdan bir hafta oldin Temirlan Sultanbekov, Qodir Atambayev va boshqalar hibsga olinib, 2026 yil 17 yanvargacha qamoqda olingan.
"Mahbuslar mamlakat bo‘ylab bir qator mitinglar rejalashtirmoqda, bu saylov natijalari eʼlon qilingandan beri Bishkek va boshqa hududlarda ommaviy noroziliklarga sabab bo‘ldi. Ularning choralari konstitutsiyaga qarshi chaqiriqlar, shuningdek, maʼmuriy binolar, telekanallar, xavfsizlik inshootlari, qurol va qamoqxona muassasalarini musodara qilish ehtimolini o‘z ichiga olgan," — dedi Ichki ishlar vazirligi bayonotida.
BBCga ko‘ra, Temirlan Sultanbekovning onasi Kiyal Toktorbayeva bu ayblovlarni rad etadi. Fasebookdagi video xabarida u hibsga olishlarni saylov bilan bog‘ladi.
BBCʼga bergan intervyusida Markaziy Qo‘mita raisi barcha siyosiy qarashlarga, jumladan muxolifat qarashlariga ega siyosatchilar saylovlarga erkin va cheklovlarsiz borayotganini aytdi:
"Men 100 foiz deb ayta olaman. Axir, sharoitlar allaqachon yaratilgan. Agar siyosatchi aybdor deb topilsa yoki mamlakatdan tashqarida bo‘lsa... Va sudlangan siyosatchi ehtimol menga imkon bermadim deb ayta olmasdi. Agar aybdor deb topilsa, u bora olmaydi. Qonun ruxsat beruvchilarni taqiqlamaydi. Marhamat."
Saylov natijalari qachon eʼlon qilinadi?
Qirg‘ziston saylov qonuniga ko‘ra, avtomatlashtirilgan hisoblash tizimi tomonidan taqdim etilgan maʼlumotlar faqat dastlabki natija hisoblanadi.
Har bir saylov uchastkasidagi rasmiy ovoz natijalari qo‘lda sanash tugagandan keyin eʼlon qilinadi.
Ovoz berish natijalari eʼlon qilingandan keyin 3 kalendar kuni ichida ular tuman saylov komissiyalariga shikoyat qilinishi mumkin.
Markaziy Saylov Komissiyasi tuman komissiyasi protokollari asosida saylov okrugidagi saylov natijalarini ovoz berish kunidan 13 kalendar kuni ichida (2025 yil 14 dekabrgacha) aniqlaydi, yaʼni okrugdan saylangan uch deputatni tayinlaydi.