Қирғизистонда 30 ноябрь куни муддатдан олдин парламент сайловлари ўтказилди. Сайловда 1 миллион 583 мингдан ортиқ одам қатнашган. Бу умумий сайловчиларнинг 36,87 фоизини ташкил этади.
Мамлакат президенти Садир Жапаровнинг айтишича, бу йилги парламент сайловларида интернет орқали овоз бериш имконияти яратилган. Шунингдек, у сайловни шаффоф ўтганини таъкидлаб, бундан кейинги сайловларда овоз бериш жараёнларида овозларни сохталаштириш ва коррупцияга йўл қўймаслиги бўйича чоралар кучайтилишини маълум қилди. “Биз ҳам режани белгилаб қўйганмиз. Масофадан овоз бериш жорий қилинди. Энди интернет орқали овоз беришни ҳам таъминласак, унда сайловчиларнинг иштироки 40 фоиз эмас, эҳтимол 80 фоизгача кўтарилиши мумкин деган умид бор. Насиб этса, шу йўналишда ишларни бошлаймиз. Келаси йили президентлик сайлови бўлади, бир йил ичида бунга улгурмаслигимиз мумкин. Аммо кейинги парламент сайловида интернет орқали овоз бериш имкониятини таъминлаймиз, деб ўйлайман”, — деган президент.
Марказий сайлов комиссияси раиси Тинчтиқ Шайнаровнинг 30 ноябрь куни берган маълумотига кўра, сайлов кампанияси бошланганидан буён Марказий сайлов комиссиясига жами 269 та қонунбузарлик бўйича мурожаат келиб тушган. Шулардан 124 таси ташвиқот қоидаларини бузиш, 37 таси номзодлар шаънига путур етказиш, 8 таси маъмурий ресурсдан фойдаланиш, 46 таси овоз сотиб олишга уриниш ва 54 таси бошқа ҳуқуқбузарликларга тегишли.
Овозни сотиб олиш ҳолати
Парламентга номзод сифатида кўрсатилган Элдар Абакиров 26-рақамли округидаги сайлов натижаларини бекор қилишни талаб қилди. У Марказий сайлов комиссиясига ариза билан мурожаат қилиб, округдаги сайлов натижасини ҳақиқий эмас деб топишни ва қайта сайлов ўтказишни сўради.
Номзод аризасида Камён туманидаги Қалмак-Ашуу қишлоғида овоз сотиб олиш ҳолати қайд этилганини, бунга мисол тариқасида ижтимоий тармоқларда тарқалган видеони келтириб, уни аризасига илова қилганини билдирган.
“Интернет тармоқларида Қалмак-Ашуу қишлоғида овоз сотиб олишга уриниш мақсадида 460 минг сўм пул билан 5–6 киши қўлга олингани ҳақида маълумотлар очиқ эълон қилинган. Бу пул осмонда пайдо бўлмаган, эгаси бор. Шунинг учун бу факт бўйича иш якунига етказилиши ва 460 минг сўмнинг эгаси топилиши керак деб ўйлайман. Ушбу пулни берган номзодни аниқлаб, уни четлаштириш ёки 26-рақамли сайлов округининг натижасини ҳақиқий эмас деб топиб, қайта сайлов ўтказишни талаб қиламан”, — дейилади аризада.
Абакиров мазкур округдаги айрим номзодлар илгари ҳам овоз сотиб олишга уринганликлари учун расмий огоҳлантириш олганини, бу ҳолат эса сайлов қонунлари бузилгани ҳақида масъул идоралар томонидан қайд этилганини таъкидлаган.
Номзод Абакиров, шунингдек, фаол тарғибот ўтказмаган ва ўз дастурини халққа етарлича танитмаган номзодларнинг округ бўйича энг кўп овоз олгани катта шубҳа туғдираётганини билдиради.
МСК вакили Абйджапар Бекматов Элдар Абакировнинг сайлов натижасини бекор қилиш ҳақидаги аризасини ҳали кўрмаганини маълум қилди.
Шунингдек, у келиб тушган барча аризалар кўриб чиқилганини ва тегишли қарорлар қабул қилинганини айтди. Бекматов илгари сайлов натижасини бекор қилиш бўйича шикоятлар бўлмаганини ҳам қўшимча қилди.
Олдин ижтимоий тармоқларда “Кемин ҳудудида овоз сотиб олишга уринганлар қўлга олинган” деган маълумот тарқалган, бироқ расмий идоралар бу борада маълумот бермаган.
BBC нашрининг ёзишича, Қирғизистонда сайловлар сиёсий партиялар ўз кучини йўқотган ва мухолифат кучи камайган пайтда ўтказилаётганини таъкидлайди. Нашрнинг ёзишича, парламентдаги бу галги сайловлар рақибсиз ўтказилди. Чунки амалдаги ҳукуматга қарши кучли танқидчилар йўқ.
Бу йилги сайловда номзодлар орасида ҳукуматга кучли танқидчилар йўқ эди. Масалан, мухолифатдаги Бутун Қирғизистон партияси етакчиси Адакҳан Мадумаров, еттинчи сайловда парламент ваколатидан маҳрум этилган ва жиноят иши очилган, жиноят тарихи сабабли сайловга боришга рухсат берилмаган.
Социал-демократлар етакчиси Темирлан Султанбеков ҳам сўнгги маҳаллий кенгаш сайловида овоз сотиб олганликда айбдор деб топилган, аммо судланганлиги сабабли номзодликка номзод бўла олмаган.
Темирлан Султанбековнинг онаси Киял Токторбаева 30 октябрь куни Бишкекнинг Свердловск 12-сайлов округидан номзод сифатида қатнашмоқда. Унинг ўғли Темирлан, собиқ президентнинг ўғли Қодир Атамбаев ва бошқалар унинг кампаниясини қўллаб-қувватламоқда. Аммо сайловдан бир ҳафта олдин Темирлан Султанбеков, Қодир Атамбаев ва бошқалар ҳибсга олиниб, 2026 йил 17 январгача қамоқда олинган.
"Маҳбуслар мамлакат бўйлаб бир қатор митинглар режалаштирмоқда, бу сайлов натижалари эълон қилингандан бери Бишкек ва бошқа ҳудудларда оммавий норозиликларга сабаб бўлди. Уларнинг чоралари конституцияга қарши чақириқлар, шунингдек, маъмурий бинолар, телеканаллар, хавфсизлик иншоотлари, қурол ва қамоқхона муассасаларини мусодара қилиш эҳтимолини ўз ичига олган," — деди Ички ишлар вазирлиги баёнотида.
BBCга кўра, Темирлан Султанбековнинг онаси Киял Токторбаева бу айбловларни рад этади. Фасебоокдаги видео хабарида у ҳибсга олишларни сайлов билан боғлади.
BBCга берган интервьюсида Марказий Қўмита раиси барча сиёсий қарашларга, жумладан мухолифат қарашларига эга сиёсатчилар сайловларга эркин ва чекловларсиз бораётганини айтди:
"Мен 100 фоиз деб айта оламан. Ахир, шароитлар аллақачон яратилган. Агар сиёсатчи айбдор деб топилса ёки мамлакатдан ташқарида bo‘lsa... Ва судланган сиёсатчи эҳтимол менга имкон бермадим деб айта олмасди. Агар айбдор деб топилса, у бора олмайди. Қонун рухсат берувчиларни тақиқламайди. Марҳамат."
Сайлов натижалари қачон эълон қилинади?
Қирғзистон сайлов қонунига кўра, автоматлаштирилган ҳисоблаш тизими томонидан тақдим этилган маълумотлар фақат дастлабки натижа ҳисобланади.
Ҳар бир сайлов участкасидаги расмий овоз натижалари қўлда санаш тугагандан кейин эълон қилинади.
Овоз бериш натижалари эълон қилингандан кейин 3 календарь куни ичида улар туман сайлов комиссияларига шикоят қилиниши мумкин.
Марказий Сайлов Комиссияси туман комиссияси протоколлари асосида сайлов округидаги сайлов натижаларини овоз бериш кунидан 13 календарь куни ичида (2025 йил 14 декабргача) аниқлайди, яъни округдан сайланган уч депутатни тайинлайди.