“Аёлларга нисбатан зўравонликка қарши ўн олти кунлик фаоллик” кампанияси доирасида “Аёллар овози: зўравонликдан тикланишгача” номли янги кенг қамровли тадқиқот ҳисоботининг натижалари эълон қилинди. Унда мамлакатнинг барча ҳудудларидан турли кўринишдаги оилавий ва гендерга асосланган зўравонликни бошдан кечирган 867 нафар аёлнинг тажрибалари умумлаштирилган.
Ижтимоий ҳимоя миллий агентлиги ҳузуридаги Ижтимоий сиёсат лабораторияси томонидан ўтказилган тадқиқот зўравонлик турлари, унинг психологик оқибатлари, ёрдам олиш имкониятлари ҳамда мавжуд ҳимоя механизмларининг самарадорлигини батафсил таҳлил этади. Маълумотларга кўра, Ўзбекистонда аёлларга нисбатан зўравонлик кўпинча узоқ давом этувчи, такрорланадиган ва кўп қиррали хусусиятга эга.
Ҳисоботда қайд этилишича, жабрланганларнинг катта қисми узоқ муддат давомида ҳимояга мурожаат қилмаган. Аёлларнинг қарийб 69 фоизи ҳимоя буйруғига ариза топширишдан олдин йиллар давомида зўравонликка дуч келганини билдирган. 70 фоиздан ортиғи эса шериклар томонидан мунтазам зўравонлик содир этилганини айтган.
Тадқиқот натижалари 23 фоиз аёл ҳаёт учун хавфли таҳдидларга дуч келганини — бўғиб ўлдиришга уринишлар ёки пичоқ билан ҳужумлар каби ҳолатлар кузатилганини кўрсатади. Жабрланганларнинг тахминан 20 фоизи мунтазам жинсий мажбурлашни бошдан кечирган.
Психологик оқибатлар ҳам жиддий бўлиб, иштирокчиларнинг деярли тўрт нафардан учтаси сўнгги бир ойда кучли стресс, асабийлашиш ёки депрессия аломатларини қайд этган. Айрим аёлларда умидсизлик кучайгани, ҳар бешинчи иштирокчи эса ўз жонига қасд қилиш фикрлари мавжудлигини билдирган.
Тадқиқотнинг алоҳида бўлими зўравонлик мавжуд оилаларда яшовчи болалар аҳволига бағишланган. Аёлларнинг 63 фоизи фарзандлари камида бир марта, айрим ҳолатларда эса деярли ҳар куни зўравонликка гувоҳ бўлганини таъкидлаган. Мутахассислар бундай ҳолат икки авлодга бирданига зарар етказиши мумкинлигини қайд этади.
Молиявий қарамлик ҳам муҳим омил сифатида ажралиб туради. Ҳар тўрт аёлдан бири ўз даромадига эга эмас, ҳар учинчиси мавжуд даромадларини мустақил бошқармайди. Бу эса заифликни кучайтиради ва хавфли муносабатлардан чиқишни қийинлаштиради.
Шу билан бирга, мавжуд қўллаб-қувватлаш тизими ижобий баҳоланган. Аёллар ҳимоя буюртмалари, тез ёрдам хоналари ва реабилитация марказларини самарали восита сифатида эътироф этган. Ҳимоя буйруғини олганларнинг аксарияти зўравонликнинг тўхтагани ёки камайганини билдирган. Реабилитация марказлари психологик ёрдам, ҳуқуқий маслаҳат ва хавфсиз бошпана тақдим этган. Тахминан 5 фоиз аёл зўравонликка қайтмаслик қарорига айнан реабилитация сабаб бўлганини айтган.
Тадқиқот муаллифлари зарарли ижтимоий меъёрларнинг сақланиб қолаётганини ҳам таъкидлаган. Тенглик тарафдори бўлишига қарамай, жамиятда эркакнинг оиладаги устун ролини оқловчи қарашлар мавжуд. Сўровда қатнашган аёлларнинг 27 фоизи айрим зўравонлик ҳолатларида жабрланганларни қисман айблаганини билдирган.
Ҳисоботда зўравонликни эрта аниқлаш чораларини кучайтириш, аёлларнинг иқтисодий мустақиллигини ошириш ва зўравонликни қўллаб-қувватловчи стереотипларни ўзгартириш бўйича тавсиялар берилган.