Turkiyaning Kobul aeroportini boshqarishi haqidagi xabarlar ilk bor iyunda tarqalgan edi. Shu oyda bo‘lib o‘tgan NATO sammitida Rajab Toyyib Erdo‘g‘an AQSH prezidenti Jozef Baydenga moliyaviy yordam ko‘rsatilgan taqdirda turk askarlari Afg‘onistonda qolishini maʼlum qilgan. Bayden o‘z navbatida buni ijobiy qabul qildi. NATO bosh kotibi Yens Stoltenberg esa Turkiya kelajakda Afg‘onistonda hal qiluvchi rolni o‘ynashi mumkinligini aytib o‘tdi.
Shu o‘rinda eslab o‘tsak. "Tolibon" 13 iyul kuni Turkiya harbiylarining Afg‘onistonda qolishini keskin qoralab chiqdi. Harakat bayonotida turk askarlarining qolishi ikki tomonlama munosabatlarga zarar keltirishi aytib o‘tilgan. O‘sha vaqtda toliblar Anqarani Afg‘onistonda AQSHning siyosatini davom ettiradigan kuch sifatida ko‘rayotgandi. Bugun esa vaziyat tamom ila boshqacha.
Turkiya mudofaa vazirining avgust oyida Pokistonga uyushtirgan tashrifida ham mazkur masala asosiy o‘rinni egallagandi. Mazkur muzokaralar “tolibon”ning aeroport masalasida pozitsiyasi o‘zgarishiga taʼsir ko‘rsatdi.
Masalan, “tolibon” Turkiyadan Kobul aeroportini boshqarishda texnik yordam so‘radi. Buni Erdo‘g‘an o‘z chiqishlarida aytib o‘tdi. Harakat bir shart evaziga turklarning ishtirokiga rozi-Anqara askarlari Afg‘onistonga kirmasligi kerak. Mana shu nuqtada tomonlar kelisha olmagan.
Turkiya masalani to‘liq hal qilish maqsadida Qatarni vositachi qilgan bo‘lishi mumkin. Qatar variantining asosiy sababi-Doha har ikki tomon bilan yaxshi aloqada. Masalan, “tolibon” siyosiy ofisi aynan Dohada joylashgan. Turkiya esa Yaqin Sharqdagi siyosatida eng avvalo Qatarga tayanadi.
“The Middle East Eye” nashri Turkiya va Qatar ishtirokining quyidagicha bo‘lishini tahmin qilgan:
Birinchidan, Turkiya “tolibon”ni Afg‘onistondagi hokimiyatini tan oladi;
Ikkinchidan, aeroport xavfsizligini turk xususiy harbiy kompaniyasi taʼminlaydi;
Uchinchidan, aeroportni tark etmasdan Turkiya maxsus xizmati vakillari texnik xodimlar xavfsizligini taʼminlaydi.
“Tolibon”da strategik ahamiyatga ega infrastruktura obyektlarini boshqarish uchun malakali kadrlar yo‘q. Aeroport esa Afg‘onistonni tashqi dunyo bilan bog‘laydigan yagona nuqta hisoblanadi. Gumanitar yordamlarni ham asosan shu yerdan qabul qilish mumkin. Shuning uchun maʼlum vaqt toliblar aeroportni boshqarishni xorijiy davlatlarga topshirishi kutilmoqda.
Bundan tashqari Afg‘onistonda evakuatsiya qilinmay qolib ketgan chet elliklar bor. Masalan, AQSHning 600 ga yaqin, Britaniyaning ham yuzdan ortiq fuqarolari hamon mamlakatdan chiqishni kutmoqda. Bunday sharoitda aeroportni NATO aʼzosi Turkiya nazorat qilgani maʼqul variant.
Anqara uchun ham Kobul aeroporti bir qancha yutuqlar taqdim etishi mumkin. So‘nggi yillarda Turkiya deyarli barcha yo‘nalishlarda faol tashqi siyosat olib bormoqda. Xususan, turklar Suriyada o‘zi uchun qulay bufer zonalarni yarata oldi, Fors ko‘rfazida ham Turkiya tobora faollashib bormoqda. O‘tgan yilgi Qorabog‘ urushida Ozarbayjon Turkiya ko‘magi bilan g‘alabaga erishdi. Shuningdek, Anqara bir necha yillardan beri Markaziy Osiyo bilan keng aloqalarni yo‘lga qo‘ymoqda. Mintaqada bu davlat ishtirokida bir qancha yirik loyihalar amalga oshirilyapti. Afg‘onistonda qolish bilan Turkiya Markaziy Osiyodagi mavqeini yana-da oshirishi mumkin. Shuningdek, afg‘on giyohvand moddalarining katta qismi Yevropaga Turkiya orqali o‘tadi. Aeroportni boshqarish orqali Anqara narkotrafikni ham nazorat qilish imkonini qo‘lga kiritadi.
Turkiyaning Kobul aeroportini boshqarishdagi ishtiroki “tolibon” bilan ishchi aloqalar yo‘lga qo‘yilishiga yordam beradi. Harakat uchun Turkiya G‘arb va AQSH bilan aloqalarda o‘ziga xos ko‘prik rolini o‘ynashi mumkin.
Jahongir Qo‘ziyev