Туркиянинг Кобул аэропортини бошқариши ҳақидаги хабарлар илк бор июнда тарқалган эди. Шу ойда бўлиб ўтган НАТО саммитида Ражаб Тоййиб Эрдўған АҚШ президенти Жозеф Байденга молиявий ёрдам кўрсатилган тақдирда турк аскарлари Афғонистонда қолишини маълум қилган. Байден ўз навбатида буни ижобий қабул қилди. НАТО бош котиби Йенс Столтенберг эса Туркия келажакда Афғонистонда ҳал қилувчи ролни ўйнаши мумкинлигини айтиб ўтди.
Шу ўринда эслаб ўтсак. "Толибон" 13 июль куни Туркия ҳарбийларининг Афғонистонда қолишини кескин қоралаб чиқди. Ҳаракат баёнотида турк аскарларининг қолиши икки томонлама муносабатларга зарар келтириши айтиб ўтилган. Ўша вақтда толиблар Анқарани Афғонистонда АҚШнинг сиёсатини давом эттирадиган куч сифатида кўраётганди. Бугун эса вазият тамом ила бошқача.
Туркия мудофаа вазирининг август ойида Покистонга уюштирган ташрифида ҳам мазкур масала асосий ўринни эгаллаганди. Мазкур музокаралар “толибон”нинг аэропорт масаласида позицияси ўзгаришига таъсир кўрсатди.
Масалан, “толибон” Туркиядан Кобул аэропортини бошқаришда техник ёрдам сўради. Буни Эрдўған ўз чиқишларида айтиб ўтди. Ҳаракат бир шарт эвазига туркларнинг иштирокига рози-Анқара аскарлари Афғонистонга кирмаслиги керак. Мана шу нуқтада томонлар келиша олмаган.
Туркия масалани тўлиқ ҳал қилиш мақсадида Қатарни воситачи қилган бўлиши мумкин. Қатар вариантининг асосий сабаби-Доҳа ҳар икки томон билан яхши алоқада. Масалан, “толибон” сиёсий офиси айнан Доҳада жойлашган. Туркия эса Яқин Шарқдаги сиёсатида энг аввало Қатарга таянади.
“The Middle East Eye” нашри Туркия ва Қатар иштирокининг қуйидагича бўлишини таҳмин қилган:
Биринчидан, Туркия “толибон”ни Афғонистондаги ҳокимиятини тан олади;
Иккинчидан, аэропорт хавфсизлигини турк хусусий ҳарбий компанияси таъминлайди;
Учинчидан, аэропортни тарк этмасдан Туркия махсус хизмати вакиллари техник ходимлар хавфсизлигини таъминлайди.
“Толибон”да стратегик аҳамиятга эга инфраструктура объектларини бошқариш учун малакали кадрлар йўқ. Аэропорт эса Афғонистонни ташқи дунё билан боғлайдиган ягона нуқта ҳисобланади. Гуманитар ёрдамларни ҳам асосан шу ердан қабул қилиш мумкин. Шунинг учун маълум вақт толиблар аэропортни бошқаришни хорижий давлатларга топшириши кутилмоқда.
Бундан ташқари Афғонистонда эвакуация қилинмай қолиб кетган чет элликлар бор. Масалан, АҚШнинг 600 га яқин, Британиянинг ҳам юздан ортиқ фуқаролари ҳамон мамлакатдан чиқишни кутмоқда. Бундай шароитда аэропортни НАТО аъзоси Туркия назорат қилгани маъқул вариант.
Анқара учун ҳам Кобул аэропорти бир қанча ютуқлар тақдим этиши мумкин. Сўнгги йилларда Туркия деярли барча йўналишларда фаол ташқи сиёсат олиб бормоқда. Хусусан, турклар Сурияда ўзи учун қулай буфер зоналарни ярата олди, Форс кўрфазида ҳам Туркия тобора фаоллашиб бормоқда. Ўтган йилги Қорабоғ урушида Озарбайжон Туркия кўмаги билан ғалабага эришди. Шунингдек, Анқара бир неча йиллардан бери Марказий Осиё билан кенг алоқаларни йўлга қўймоқда. Минтақада бу давлат иштирокида бир қанча йирик лойиҳалар амалга ошириляпти. Афғонистонда қолиш билан Туркия Марказий Осиёдаги мавқеини янада ошириши мумкин. Шунингдек, афғон гиёҳванд моддаларининг катта қисми Европага Туркия орқали ўтади. Аэропортни бошқариш орқали Анқара наркотрафикни ҳам назорат қилиш имконини қўлга киритади.
Туркиянинг Кобул аэропортини бошқаришдаги иштироки “толибон” билан ишчи алоқалар йўлга қўйилишига ёрдам беради. Ҳаракат учун Туркия Ғарб ва АҚШ билан алоқаларда ўзига хос кўприк ролини ўйнаши мумкин.
Жаҳонгир Қўзиев