Афғонистонда ҳарбий-сиёсий вазиятнинг кескинлашуви чуқур гуманитар инқирозни келтириб чиқариши мумкин. “Толибон” ҳокимиятга келганидан сўнг мамлакатга ажратилаётган молиявий ресурслар тўхтаб қолди. Масалан, Европа Иттифоқи 1 миллиард евро миқдоридаги маблағни музлатиб қўйди, Жаҳон Банки ёрдам пуллари беришни тўхтатганини маълум қилди. АҚШ Афғонистонга доллар жўнатишни тақиқлади. Шунингдек, Вашингтон Кобулнинг Америка банкларидаги заҳираларини музлатиб қўйди.
Маблағлар ажратилиши тўхташи икки хил ҳолатни юзага келтирди. Бир томондан бу толибонни катта молиявий воситалардан маҳрум қилди. Иккинчи тарафдан аксинча гуманитар вазиятни оғирлаштирди.“Мамлакатда гуманитар ҳалокатнинг барча белгилари мавжуд”, деди БМТ махсус вакили Томас Фирби. Ҳозирда Афғонистонда таълим, соғлиқни сақлаш, ижтимоий ҳимоя ва таъминот масаласида катта муаммо вужудга келган.
Масалан, 2021 йилда қуролли тўқнашувлар туфайли 550 минг киши яшаш жойини ташлаб кетишга мажбур бўлган. Уларнинг 70 фоизи май-август ойларида қочқинга айланган. Бундан ташқари, қурғоқчилик туфайли 3 миллион афғонистонлик азият чекмоқда. Баъзи вилоятларда, аксинча, сув тошқинлари оқибатида 28 минг нафар фуқаро қийинчиликларга дуч келган.
Юқоридаги омиллар, пировардида, озиқ-овқат етишмовчилигини келтириб чиқармоқда. Масалан, ҳозирда 9 ярим миллион афғонистонлик тўйиб овқатланмайди. БМТ Бутунжаҳон озиқ-овқат дастури ҳисоботига кўра, Афғонистонда ҳозирда 14 миллион аҳолига очлик хавф солмоқда. ЮНИСЕФ бу йил мамлакатда 1 миллион бола очликдан ҳалок бўлиши мумкинлигидан огоҳлантирган. Бутунжаҳон озиқ-овқат дастури вазиятни бироз бўлса-да юмшатиш мақсадида ҳомийлардан қўшимча 200 миллион доллар ажратишни сўраган.
“Covid-19” билан боғлиқ вазият бутунлай издан чиққан. Ҳозирда Афғонистонда 150 минг коронавирус ҳолати аниқланган. Мамлакатда ПЦР-тестлар ва шахсий ҳимоя воситалари етишмайди. ЖССТ маълумотларига кўра, Афғонистонда дори-дармон заҳиралари бир ҳафтага етади.
Буларнинг бари мисли кўрилмаган гуманитар инқироздан дарак беради. БМТ дунё мамлакатларидан Афғонистонга ёрдамни кўпайтиришни сўради. Ҳозирда баъзи давлатлар бунга розилик билдирган. Хусусан, Германия афғон қочқинларига 100 миллион евро ажратади. Европа Иттифоқи ҳам гуманитар ёрдамни 4 бараварга оширади ва у 200 миллион еврони ташкил этади.
Аммо бу маблағлар вазиятни тубдан ўзгартира олмайди. Бунинг учун “Толибон” тинч тараққиёт йўлига ўтиши шарт. Шунда ажратилган ёрдам пуллари ҳарбий мақсадларга сарфланмаслигига кафолат бўлади.
Жаҳонгир Қўзиев