Mazkur savolga yurist Saidali Muxtoraliyev quyidagicha javob beradi.
Mulk ijaraga berilganida, taraflar o‘rtasida shartnomasi tuziladi. Bu bo‘yicha har ikki tarafda majburiyat bo‘ladi. Jumladan, mulkni ijaraga olgan odam undan qonunchilik va ijara shartnomasiga rioya qilgan holda foydalanishi talab etiladi. Shuningdek, ijaraga oluvchining zimmasiga ijara to‘lovlarini to‘lash majburiyati ham yuklatiladi.
Mutaxassis yuqoridagi so‘zlarini tasdiqlash uchun O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 351-moddasini misol qilib keltiradi:
Agar majburiyatni qarzdorning shaxsiy ishtirokisiz bajarish mumkin bo‘lmasa yoki majburiyat boshqacha tarzda qarzdorning shaxsi bilan chambarchas bog‘liq bo‘lsa, qarzdor vafot etishi bilan majburiyat bekor bo‘ladi.
Saidali Muxtoraliyev mazkur masalaga boshqacha yondashishni ham tavsiya qiladi. Buning uchun Fuqarolik kodeksida va “Ijara to‘g‘risida”gi qonunda boshqacharoq mazmundagi normalar ham borligi taʼkidlaydi.
Ko‘chmas mulkni ijaraga olgan fuqaro vafot etgan taqdirda, agar qonun yoki shartnomada boshqacha tartib belgilanmagan bo‘lsa, ushbu mol-mulkni ijaraga topshirish shartnomasi bo‘yicha uning huquq va majburiyatlari vorisga o‘tadi.
Fuqarolik kodeksi. 549-modda.
“Boshida ushbu normani qatʼiy, yaʼni marhum ijarachining vafotiga qadar to‘lanmagan ijara qarzlari ham uning vorislariga (shu jumladan, xotiniga) o‘tishi aniq ekan deb tushunasiz. Biroq 549-moddada “agar qonun yoki shartnomada boshqacha tartib belgilanmagan bo‘lsa” degan jumlalar borligi sababli, aniq xulosa uchun “Ijara to‘g‘risida”gi qonunga ahamiyat berish kerak”, - deydi yurist.
Ijarachi vafot etgan taqdirda uning merosxo‘rlaridan biri amal qilib turgan ijara shartnomasi va uning shartlari asosida o‘zini ijarachi deb eʼtirof etishni talab qilish huquqiga egadir.
“Ijara to‘g‘risida”gi qonun. 15-modda.
Qonunning bu qoidasida (15-moddasi) ijarachi vafot etganda, uning majburiyatlarini vorislariga o‘tishi qatʼiy tartibda belgilanmayapti. Aksincha, ushbu normada vorislarda marhumning o‘rniga ijarachi sifatida qabul qilishni talab qilish huquqi nazarda tutilmoqda, majburiyati emas. Yaʼni, agar voris talab qilmas ekan, demak ijarachilik huquqi ham unga o‘tmaydi.
Mutaxassisning aytishicha, ushbu vaziyatga Fuqarolik kodeksining yuqoridagi 351-moddasi to‘g‘ri keladi.
“Yaʼni, shartnoma mazmuniga ko‘ra, majburiyat aynan ijarachining shaxsiy ishtiroki bilan bog‘liq bo‘lsa va ijarani uningsiz amalga oshirish mumkin bo‘lmasa, biroq ijaraga oluvchi shaxs vafot etadigan bo‘lsa, ijara majburiyatlari ham o‘z-o‘zidan bekor bo‘ladi”, - deydi yurist.
Ijara to‘g‘risida”gi qonunga ko‘ra, vafot etgan ijarachining huquq va majburiyatlarini vorislarga o‘tishi majburiyat emas, balki huquq sifatida ko‘rsatilganligini eʼtiborga olsak, vorislar, shu jumladan marhumning xotini uning ijaradan qolgan qarzlarini to‘lashga majbur emas.
Avvalroq, agar ayol homilador bo‘lsa, erning ajrashish haqidagi talabi qondirilmasligi haqida xabar berilgandi.
Olamgir Abdiyev